از پیشرفت فنی تا باتلاق رابطه‌محوری؛ صنعت نفت ایران در گرداب سیاست‌زدگی

از پیشرفت فنی تا باتلاق رابطه‌محوری؛ صنعت نفت ایران در گرداب سیاست‌زدگی

---

به گزارش اختصاصی پایگاه خبری همکارنفتی | صنعت نفت ایران، که روزی با مدیریت مبتنی بر دانش و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی به عنوان نماد پیشرفت فنی در خاورمیانه شناخته می‌شد، امروز در چرخه‌ای از رابطه‌محوری، انتخاب مدیران سیاسی و کاهش شایسته‌سالاری گرفتار شده است. این تحول، نه تنها جایگاه رقابتی ایران را تضعیف کرده، بلکه بحران‌هایی مانند کاهش تولید، فرار مغزها و فساد مالی را تشدید نموده است. 

---

پیشینه: افتخارات دیروز، چالش‌های امروز

به گفته کارشناسان، در دو دهه اخیر **سیاست‌زدگی مدیریتی** و **اولویت وفاداری بر تخصص**، صنعت نفت را به مرز بحران کشانده است. 

---

وضعیت فعلی: رابطه‌ها جایگزین دانش فنی می‌شوند

۱. مدیریت سیاسی به جای مدیریت علمی

- بر اساس گزارش محرمانه یک منبع آگاه در شرکت ملی نفت، **۴۰٪ از مدیران میانی و ارشد** در ۵ سال گذشته بدون گذراندن فرآیندهای ارزیابی فنی و صرفاً بر اساس **روابط شخصی یا وفاداری سیاسی** انتخاب شده‌اند. 

- نمونه عینی: انتصاب یکی از اعضای هیأت مدیره یک شرکت زیرمجموعه وزارت نفت در جنوب کشور که سابقه کاری وی محدود به فعالیت‌های اداری در تهران بوده و هیچ تجربه‌ای در مدیریت میادین نفتی ندارد. 

۲. تأخیر در پروژه‌های کلان

- پروژه توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با وجود گذشت سالیان، پیشرفت مورد انتظار را نداشته است. کارشناسان دلیل اصلی را «تغییرات مکرر مدیریتی» و «نفوذ پیمانکاران وابسته به شبکه‌های خاص» می‌دانند. 

- یک مهندس نفت در گفت‌وگوی ناشناس گفت: 

> «برخی مدیران حتی اصطلاحات پایه مهندسی نفت را نمی‌دانند، اما برای عقد قرارداد با شرکت‌های خاص، فشار می‌آورند.» 

---

پیامدهای بحران

۱.نسبت درآمد فروش نفت خام به تولید از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ کاهش چشمگیری داشته است.

- بر اساس تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس،کاهش بهره‌وری نیروی انسانی به دلیل مدیریت ناکارآمد، سالانه حدود ۴ میلیارد دلار به صنعت نفت زیان وارد می‌کند. 

۲. فرار مغزها و سکوت اجباری

- آمار غیررسمی نشان می‌دهد در ۵ سال گذشته، بیش از ۵۰۰ متخصص ارشد حوزه نفت و گاز ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس مهاجرت کرده‌اند. 

- یک زمین‌شناس پیشین شرکت ملی نفت که اکنون در عمان کار می‌کند، گفت: 

   «وقتی می‌بینید فردی با مدرک تحصیلی پایین و بدون مهارت، فقط به خاطر رابطه، مدیر می‌شود، انگیزه می‌میرد.» 

۳. فساد مالی و پروژه‌های پرهزینه

- گزارش سازمان بازرسی کل کشور در سال ۱۴۰۱ نشان داد ۱۵٪ از قراردادهای حوزه نفت بدون برگزاری مناقصه شفاف به شرکت‌های نزدیک به مدیران ارشد واگذار شده است. 

- نمونه فساد: خرید تجهیزات فرسوده پالایشگاهی از یک شرکت چینی با قیمتی ۳ برابر نرخ بازار، که به گفته منابع داخلی، مدیران مربوطه در ازای آن رشوه کلانی دریافت کرده‌اند. 

---

هشدارهای کارشناسی 

- یکی از کاشناسان حوزه انرژی در مناطق نفتخیز جنوب که نخواست نامش فاش شود به همکارنفتی گفت: 

> «اگر روند رابطه‌محوری ادامه یابد، ایران تا ۱۰ سال آینده حتی قادر به حفظ تولید فعلی نخواهد بود. رقبایی مانند عربستان و قطر، عمان، امارات با جذب متخصصان ایرانی، گوی سبقت را خواهند ربود.» 

- کمیسیون انرژی مجلس: در گزارشی هشدار داد که «افزایش مدیران غیرمتخصص، امنیت انرژی کشور را تهدید می‌کند.» 

---

واکنش‌های داخلی

- اعتراضات صنفی کارکنان عملیاتی: در شهریور ۱۴۰۳، کارکنان مجتمع های مختلف پارس جنوبی با تجمع مقابل ستادهای اداری، خواستار «برکناری مدیران نالایق» و «افزایش شفافیت» شدند. 

- سخنان وزیر نفت: وی در نشست اخیر خود ادعا کرد «مشکلات صنعت نفت ناشی از تحریم‌هاست»، اما تحلیلگران می‌گویند تحریم‌ها تنها ۳۰٪ از کاهش تولید را توضیح می‌دهند. 

---

راهکارهای پیشنهادی

۱. تشکیل هیئت‌های انتصاب مستقل با حضور دانشگاهیان و نمایندگان بخش خصوصی. 

۲. افزایش حقوق متخصصان و ارائه امتیازهای ویژه برای جلوگیری از فرار مغزها. 

۳. افشای عمومی تمام قراردادهای نفتی و ایجاد سامانه شفافیت مالی. 

۴. بازگرداندن متخصصان مهاجر با تضمین امنیت شغلی و حذف رویه‌های سیاسی. 

---

نتیجه‌گیری

صنعت نفت ایران در دوراهی «نابودی یا نجات» قرار دارد. ادامه مسیر رابطه‌محوری نه تنها اقتصاد کشور را به ورطه وابستگی بیشتر می‌کشاند، بلکه جایگاه ایران را به عنوان یک قدرت انرژی در منطقه برای همیشه محو خواهد کرد. نجات این صنعت نیازمند شجاعت برای کنار گذاشتن سیاست‌های کوتاه‌مدت و بازگشت به اصول *علم، تخصص و عدالت است*.