نفت ایران؛ طلای سیاه یا ابزار تنظیم قیمت؟

همکارنفتی | نفت ایران؛ طلای سیاه یا ابزار تنظیم قیمت؟

بسیاری فکر می‌کنند اگر تحریم‌ها برداشته شود، ایران فوراً به یکی از بازیگران اصلی بازار نفت تبدیل می‌شود و اقتصادش جان تازه‌ای می‌گیرد. اما واقعیت پیچیده‌تر از این است.

در دنیای امروز، نفت فقط یک کالا نیست؛ یک بازی ژئوپلیتیکی است. بازیگران اصلی این زمین، آمریکا، روسیه، و اوپک هستند. ایران در این بازی بیشتر شبیه به یک نیمکت‌نشین شده—وقتی قیمت نفت بالا می‌رود، نگاه‌ها به سمت ایران برمی‌گردد، اما در شرایط عادی، سهمی در تصمیم‌گیری‌های اصلی ندارد. این یعنی نفت ایران نه یک فرصت، بلکه یک ابزار تنظیم قیمت برای قدرت‌های بزرگ شده است.

حالا اگر تحریم‌ها برداشته شود، آیا ایران بلافاصله می‌تواند تولید و صادراتش را احیا کند؟ نه به این سادگی. زیرساخت‌های صنعت نفت به‌روز نیستند، سرمایه‌گذاری خارجی سال‌هاست متوقف شده، و شرکت‌های بزرگ انرژی بعد از تجربه‌های تلخ در ونزوئلا و روسیه، به‌سادگی حاضر به بازگشت نیستند. حتی اگر مشتری هم باشد، ورود دوباره به بازار نیاز به قراردادهای بلندمدت، فناوری‌های پیشرفته، و اعتماد بین‌المللی دارد—چیزهایی که فقط با رفع تحریم به‌دست نمی‌آید.

بدون اصلاحات اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، حتی در بهترین سناریو، ایران فقط به یک صادرکننده مقطعی تبدیل می‌شود؛ یعنی هر وقت دنیا به نفت ارزان نیاز داشت، اجازه ورود پیدا می‌کند، اما وقتی بازیگران اصلی بازار تصمیم بگیرند، دوباره کنار گذاشته می‌شود. این یعنی آینده اقتصادی کشور، حتی بدون تحریم، همچنان در گرو تصمیم‌های دیگران خواهد بود.

راه‌حل چیست؟ ایران اگر بخواهد از طلای سیاه به‌عنوان یک اهرم قدرت استفاده کند، باید خودش بازیگر اصلی شود، نه فقط یک گزینه موقت برای تنظیم بازار. این یعنی سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌ها، توسعه پتروشیمی، ورود به زنجیره ارزش افزوده نفت، و کاهش وابستگی به خام‌فروشی. تا وقتی این تغییرات بنیادین انجام نشود، تحریم یا بدون تحریم، جایگاه ایران در بازار جهانی نفت همیشه متزلزل خواهد ماند.