ماه عسل نفتی ایران : از رکورد تا رکود

ماه عسل نفتی ایران: رکورد تا رکود

همکارنفتی | به قلم شایان محمد  ساجدی

کاهش صادرات نفت ایران به زیر 200هزار بشکه در روز، یکی از کلید واژه هایی بود که در ایام انتخابات دوره چهاردهم ریاست جمهوری در مناظره های تلویزیونی و گردهمایی های انتخاباتی به دفعات مطرح میشد. اما چند پرسش در اذهان عمومی بدون پاسخ با قی مانده است، به راستی تولید و صادرات نفت ایران در دولت روحانی چقدر بود؟ چه عواملی سبب کاهش تولید و به تبع آن صادرات نفت خام در دوره مورد نظر شده بود؟ در اینجا سعی داریم با نگاهی منصفانه و بدور از جانب داری و غرض ورزی و با استناد به داده های آماری پاسخ سوالات فوق را دریابیم.

در ابتدا به بررسی نمودار تولید نفت خام ایران در دولت های یازدهم و دوازدهم( ریاست جمهوری حسن روحانی) می‌پردازیم (نمودار1).

آگوست 2013( مرداد 1392) و همزمان با آغاز به کار دولت یازدهم، تحریم های سنگین اتحادیه اروپا، آمریکا و سایر کشورها باعث اخلال در فروش و صادرات نفت ایران و به تبع آن کاهش تولید نفت خام شده بود به طوری که با گذشت یکسال از روی کار آمدن دولت یازدهم تولید نفت ایران به سه میلیون بشکه در روز کاهش یافت(نمودار1). پس از آغاز مذاکرات برجام در ژانویه ی 2014(دی ماه 1392) و به دنبال آن امضای توافق نامه برجام در جولای 2015 (تیر ماه 1394) تولید نفت ایران بار دیگر به مدار صعودی بازگشت و در دسامبر2016( آذر ماه 1395) بار دبگر رکورد تولید نفت ایران فراتر از قله ی 4 میلیون بشکه در روز ایستاد (نمودار1) و طبق مصاحبه ی مدیر عامل شرکت پایانه های نفتی ایران در تاریخ 9 شهریور 1395 به واسطه بارگیری 10 کشتی نفتکش به صورت هم زمان در اسکله های پایانه های نفتی خارگ، حدود 9 میلیون و 200 هزار بشکه نفت خام صادر و رکورد صادرات نفت ایران شکسته شد.

ماه عسل نفتی ایران در ماه می‌2018 (اردیبهشت 1397) و با خروج یکجانبه ترامپ از توافق برجام به پایان روزهای خوش خود نزدیک میشد و این در حالیکه بود که از سپتامبر2016 تا سپتامبر 2018 تولید نفت ایران هیچ گاه از 7/3 میلیون بشکه در روز کمتر نشده بود. علاوه بر نقض توافق برجام توسط دولت آمریکا، نوسانات شدید قیمت نفت در سال 2018 (نمودار2) عملا راه فرار افزایش تولید به واسطه ی اعمال تخفیف در قیمت فروش را به روی ایران بسته بود و این دوعامل تاثیر گذار دست به دست هم دادند تا شاهد سقوط تولید نفت ایران باشیم و در دسامبر 2019 تولید به 2میلیون بشکه در روز رسید (نمودار1) که این میزان حداقلی تولید نفت توسط ایران را اخرین بار در اواخر دهه ی 60 شمسی شاهد بودیم.

قیمت نفت در ژانویه 2018 ازقیمت حدودا 68 دلار ،در اکتبر به 83 دلار افزایش و در دسامبر همان سال به 52 دلار سقوط کرد.

نمودار2: نوسانات قیمت نفت خام برنت در سال 2018

اما باز هم تراژدی غم انگیزتری در انتظار ماه عسل نفتی ایران بود. در ماه مارس 2020 (اسفند 1398) و پس از اعلام سازمان جهانی بهداشت مبنی بر شیوع همه گیری بیماری کرونا، تقاضای جهانی بازار نفت و قیمت نفت تواما به شدت کاهش یافت، به طوریکه قیمت هر بشکه نفت خام برنت در ماه مارس 2020 به حدود 17 دلار رسید و این قیمت آخرین بار در سال 2000 میلادی ثبت شده بود (نمودار3). این دو عامل مهم و غیر قابل پیش بینی و البته غیر قابل کنترل سبب شد که تولید نفت ایران به زیر 2 میلیون بشکه در روز کاهش یابد.

مارس 2020 همه گیری کرونا

نمودار3: نوسانات قیمت نفت برنت

اما آیا کاهش تقاضای جهانی و قیمت نفت فقط تولید نفت خام کشور ایران را تحت الشعاع قرار داده بود؟

مارس 2020، همه گیری کرونا

نمودار4: مقایسه تولید نفت کشورهای مختلف در زمان کرونا

در نمودار فوق به وضوح آشکار است که کرونا، کاهش تقاضای جهانی و کاهش قیمت جهانی، تولید نفت در کشورهایی که حتی تحریم را یدک نمی‌کشیدند به شدت کاهش داد و تولید نفت خام در کشورهای عراق و کویت با کاهش یک میلیون بشکه ای روبرو بود همچنین تولید نفت در کشور عربستان سعودی که یکی از سه کشور برتر تولید کننده نفت جهان است از 7/9 میلیون بشکه در مارس 2020 به 48/7 میلیون بشکه در ژوئن همان سال رسید و حدود 2سال زمان سپری شد تا مجدد به سطح تولید قبل از کرونا باز گردد.

گزاف نیست اگر بگوییم که ابر و باد و مه و خورشید و فلک دست به دست هم دادند تا ماه عسل نفتی ایران تبدیل به کابوسی تلخ شود که آثار زیانباری بر اقتصاد ایران بر جای گذاشت و شاید بدبین ترین کارشناسان حوزه انرژی هم هیچ گاه تصور نمیکردند که از رکورد تا رکود تولید نفت خام در ایران تنها چند ماه فاصله باشد.