ناترازی انرژی ؛ چالش ها و راهکارها

همکارنفتی | چالش های انرژی کشور و راهکارها به قلم ناخدا نظام نجفی

مشکلات انرژی کشور شامل موارد ومباحث مختلفی می‌شود شامل :نقص در زیرساخت‌های تولید وتوزیع ،نبودن الگوی مصرف بهینه در کشور وبدمصرف بودن جامعه،عدم توسعه پالایشگاهها وپتروپالایشگاه ها وسایر ساختارهای تولید ومستهلک بودن یا قدیمی بودن ساختار آنها وعدم بروزسازی واستفاده نکردن از تکنولوژی وفناوری های نوین ومدرن در ساختار تولید وتوزیع ،عدم بهره وری بهینه از منابع تجدیدپذیر مثل خورشید،باد و...،استفاده از خودروها و وسایل پرمصرف وغیراستاندارد در کشور ،عدم اجرای مقررات بهینه سازی مصرف در ساختمان‌ها ونظارت ناکافی در اجرای آن،کاهش تولید در برخی مخازن نفت وگاز به دلیل عمر بالا یا مشکلات دیگر ،کاهش قابل توجه سرمایه گذاری در صنعت نفت وگاز و...به دلیل تحریم ها ومحدودیت های بین المللی سرمایه گذاری، مشکلات زیست محیطی مانند آلودگی آب وهوا بعلت استفاده نامناسب از فناوری های پالایش و...، ضعیف بودن صنعت حمل ونقل عمومی وعدم استفاده از خودروهای پاک هیبریدی و...،تلفات بالای انرژی در زنجیره تولید ،تبدیل ،انتقال ،توزیع ومصرف ..،که به برخی موارد مختصر اشاره می‌شود:

۱.پرمصرف بودن وبدمصرفی انرژی در کشور ::تنها در سال گذشته حدود ۳۰۰ میلیاردمتر مکعب گاز به ارزش ۹۶ میلیارد دلار و۳۳۰ میلیاردکیلووات ساعت برق به ارزش ۳۳ میلیارددلارودهها میلیارد دلار نفت گاز وبنزین و..مصرف کرده ایم که در مجموع ۱۸۰ میلیارد دلار ارزش انرژی هست که در یکسال مصرف کرده ایم که رقمی نجومی محسوب واهمیت پرداختن به بحث انرژی را دوچندان می‌کند.

به ازای این مقدار نجومی انرژی مصرف شده تنها ۴۰ درصد GDpکشور ما ،انرژی مصرفی ما هست ودر عمل ناترازی مصرف انرژی در ازای رشد تولید ناخالص داخلی را نشان می‌دهد یعنی خیلی کمتر از افزایش مصرف انرزی ،نرخ افزایش تولید را داشته ایم.

ایران چهارمین مصرف کننده گاز جهان ودوازدهمین مصرف کننده نفت جهان ودر مجموع ششمین مصرف کننده نفت وگاز جهان(هیدروکربن ها)هست که باید ششمین GDP جهان را داشته باشیم در حالیکه اقتصاد بیست وپنجم جهان هستیم .تقاضای افزایش مصرف انرژی در کشور سالانه ۱۲ درصد هست در حالیکه افزایش تولید ناخالص داخلی ما میانگین دو درصد بوده است ..

معادل دو ونیم برابر جمعیت ۲۴۰ میلیونی پاکستان برق وبیشتر از مجموع ۲۸ کشور اتحادیه اروپا مصرف سرانه گاز داریم ودر اوج مصرف سال ۱۴۰۲ ناترازی گاز را به حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز رسانده ایم.اگر همین طور پیش برویم تا سال ۱۴۱۰ میزان ناترازی گاز ما به ۵۵۰ میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید وتا سال ۱۴۲۰ تولید گاز تنها یک سوم مصرف ما خو اهد بود. بر مبنای آمار شرکت گاز ،با وجود افزایش سالانه تولید گاز ،ناترازی در این حوزه سالانه حداقل ده میلیارد دلار به کشورخسارت وارد می‌کند.

در سال ۱۴۰۲ حدود پنج ونیم میلیارد لیتر بنزین وارد کشور کردیم یعنی معادل ۴ میلیارد دلار هزینه کردیم در حالیکه جز سه رتبه اول جهانی دارنده نفت وگاز جهان هستیم وبه فرموده مقام معظم رهبری کشوری که ذخایر عظیم نفت وگاز دارد چرا باید واردات بنزین داشته باشد .؟!!!!!!

در حالیکه اکثر کشورهای جهان با استفاده از تکنولوژی های روز میزان مصرف انرژی های فسیلی را کاهش می‌دهند ما جز معدود کشورهای دنیا هستیم که دائما ومستمرا شدت مصرف انرزی ما در حال افزایش هست..در ادامه به دلایل مصرف بالای انرژی ،ناترازی انرژی وراهکارها می‌پردازیم ::

نبودن برنامه های کلان مناسب وکارشناسی وضعف در نظارت واجرای برنامه های فعلی وگذشته.

نقش وزارت نفت ونیرو در حکمرانی انرژی باید اصلاح وتقویت گردد واز بنگاه داری به حکمرانی تغییر یابد. نقش شورای عالی انرژی کشور بایستی پررنگ تر وموثرتر گردد.در حالی که در کشورهای پیشرو جهان حداقل برای سه تا چهار دهه آینده بخش انرژی برنامه ریزی می‌کنند وبا جدیت برنامه ها را مرتبا اصلاح ،اجرا ونظارت می‌کنند برنامه های ما در بخش انرژی موثر نبوده است.

۲.هدررفت انرژی در زنجیره تولید تا توزیع ::بر مبنای آخرین ترازنامه انرژی کشور حدود ۲۰ درصد از حجم انرژی تولید شده در زنجیره تولید تا توزیع هدر می‌رود وسوخت می‌شود .حدودا ۱۵ درصد از گاز تولیدی در کشور یعنی معادل ۱۵۲ میلیون متر مکعب پیش از رسیدن به نیروگاه ها ومراکز تولیدی از بین می‌رود .۴۶ درصد از کل میزان هدررفت انرژی مربوط به برق هست وپس از آن گاز با ۳۴ درصد وهدررفت و نفت با بیست درصد در جایگاه سوم هست .فقط ارزش برق هدررفته در صنعت فولاد ما سالانه ۱/۳میلیارددلار است .وهدررفت برق ما معادل ۳۳۰ میلیون بشکه نفت هست یعنی حدود معادل ۹۰۰ هزار بشکه نفت در روز هدررفت برق داریم .ارزش گاز هدررفته در کشور نیز معادل ۲۵۰ میلیون بشکه نفت خام (روزانه حدود ۶۳۰ هزار بشکه معادل نفت خام )هست وجمعا در کشور ما سالانه هدررفت انرژی معادل ۷۰۰ میلیون بشکه نفت خام (روزانه حدود دو میلیون بشکه )هدررفت انرژی تا قبل از رسیدن به مصرف کننده داریم که اهمیت هدررفت انرژی واصلاح آن را نشان می‌دهد. اگر بتوانیم با راهکارهای مدرن ومناسب هدررفت انرژی را حذف یا کاهش دهیم در کلیه حوزه ها ناترازی انرژی حل خواهد شد .در نظر داشته باشیم که مردم وبخش خانگی مقصر ناترازی انرژی نیستند زیرا تنها ۲۷ درصد از گاز مصرفی و۳۰ درصد از برق مصرفی سهم بخش خانگی است و۷۰ درصد از مردم کمتر از ده درصد از گاز کشور را مصرف می‌کنند در حالی که ۷۰۰ شرکت بزر گ حدود بیشتر از ۵۰ درصد از گاز کشور را مصرف می‌کنند لذا نباید مردم را متهم کرد.

۳.خودروهای پرمصرف داخلی که دوبرابر مصرف جهانی سوخت می‌سوزانند.واین موضوع در کنار انحصاری بودن خودروسازی در کشور یکبار برای همیشه حل گردد.

۴.قاچاق سوخت به خارج از کشور که روزانه بالغ بر ده تا ۲۰ میلیون لیتر هست که مبلغی معادل ۴۰۰ میلیارد تومان در روز هست وباید با اجرای راهکارهای اثربخش در خصوصا توزیع سوخت، حل وممانعت گردد.۵.وسایل غیر استاندارد پرمصرف گازی وبرقی ::در صنعت باید از تولید وسایل پرمصرف گازی وبرقی خودداری وجلوگیری گردد وبه تولید کننده ومصرف کننده تسهیلات مناسبی داده شود تا تجهیزات کم مصرف تولید کنند .به عنوان مثال اقدامات ساده ای چون تعویض بخاری های گازسوز گرید gوfبا گرید a، می‌تواند در فصول سرد سال روزانه صد میلیون متر مکعب از ناترازی گاز را جبران کند که رقم قابل توجهی هست وبه رفع ناترازی گاز کمک بزرگی می‌کند .۶ .استفاده از انرژی های تجدیدپذیر ::در طی ۷ سال گذشته تنها هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر تولید کرده‌ایم در حالیکه آلمان به تنهایی در یکماه ۲۰۰۰ مگاوات تولید انرژی تجدیدپذیر داشته است واگر پتانسیل جغرافیایی وطبیعی ایران را در نظر بگیریم با برنامه ریزی وسرمایه گذاری مناسب در طی یک دهه می‌توانیم از ظرفیت ۳۰۰ مگاوات فعلی به ۵۰ گیگاوات تولید انرژی تجدید پذیر برسیم ،وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی را کم کنیم ومصرف گاز وبرق وسوخت خود را به شدت کاهش وبه نگهداشت محیط زیست کمک وآلودگی هوا را از بین ببریم. از هر ۵ خودرو که در جهان فروخته می‌شود یک خودرو برقی است وپیش بینی می‌شود تا ۶ سال آینده از هر ۵ خودرو ۳ خودرو برقی باشد .قاره اروپا تا سال ۲۰۳۰ نود درصد از مصرف برق خود را از انرژی های پاک خواهد گرفت.

۷.ایجاد بستر وحمایت لازم جهت ورود وسرمایه گذاری بخش خصوصی در تولید انرژی ،با توجه به اینکه دولت منابع کافی مالی جهت سرمایه گذاری در بخش انرژی ندارد جذب وتشویق سرمایه گذاران داخلی وخارجی وانتقال تکنولوژی های مدرن مولد انرژی به داخل کشور وصنعت انرژی آمری ضروری وانتخاب ناپدیر است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

۸.ارتقای فرهنگ جامعه در درست مصرف کردن ::در هر حال باید با کارهای فرهنگی وآگاهی دادن به مردم بهینه سازی ودرست مصرف کردن را آموزش داده ونهادینه کرد .هرچند نباید تقصیر را به گردن مردم انداخت زیرا بد مصرف کردن مردم نتیجه سیاستها وبرنامه ریزی های غلط وغیربهینه دولت وتصمیم گیرندگان مرتبط بوده است .لذا باید صادقانه به مردم بگوییم که که در ناترازی انرژی مشکل داریم واز آنها در رفع مشکل کمک وهمراهی بخواهیم.

۹.قیمت حامل های انرژی::برخی کارشناسان والبته اکثر مسئولین امر ،اصرار به افزایش قیمت انرژی در شرایط فعلی را دارند که اصلا به مصلحت نیست با توجه به اینکه شرایط، اقتصادی اجتماعی معیشتی جامعه تحت فشار گرانی ،تورم وسختی ها قراردارد واین شرایط در کشور ما همیشه با هرگونه افزایش قبمت انرژی به شدت متلاطم وبدتر خواهد شد وضمن بحران اقتصادی وتورم وگرانی تصاعدی موجب نارضایتی شدید جامعه خواهد شد واز طرفی گران کردن قیمت انرژی در چندین بار در دهه گذشته تاثیر بلندمدت چندانی در کنترل مصرفها نداشته است وباید به دنبال روش‌ها وراهکارهای بهتر برویم .اینکه بعضا قیمت کم حامل‌های انرزی را در قیاس با دیگر کشورها مطرح می‌کنند از دو موضوع سخنی نمی‌گویند ::به نسبت درآمد ورفاه وحقوق ودستمزد پایین اکثریت جامعه ایرانی ،قیمت سوخت وانرژی پایین نیست وزمانی می‌توان به اصلاح قیمت ها فکر کرد که درآمدها ودستمزد متناسب افزایش یافته وتورم وگرانی صفر شده باشد واوضاع معیشتی اقتصادی اجتماعی ملت به حد ایده آل رسیده باشد که بعید است در این دهه اتفاق بیافتد .آن زمان هم این کار باید با شیب بسیار ملایم وتاریجی واز راه وروشهایی کارشناسی بدون وارد کردن شوک به اقتصاد وملت صورت پذیرد .دوما اینکه در هر حال ملتی که صاحب این ثروت عظیم خدادای هست حق استفاده از آن را باید داشته باشد هرچند کنترل شده ونه بی رویه. .فلذا به عنوان یک نصیحت کارشناسی دلسوزانه از کاندیداهای محترم تقاضا دارم در اندیشه افزایش قبمت های حامل های انرژی به عنوان دم دست ترین وآسانترین راهکار، اصلا نباشند وفعلا فقط به راه حل های دیگر ومفیدنر ومعقولتر بپردازند. زیرا افزایش نابجا وبی موقع قیمت به تنهایی هرگز رافع ناترازی انرژی نخواهد بود.

به جای آن می‌توانیم با دادن کمک وتجهیزات پشت بام های منازل مردم را به نیروگاه های کوچک تبدیل وضمن کاهش مصرف برق وگاز انها ،در کاهش هزینه های پرداختی نیز به آنها کمک می‌شود نهایتا مصرف انرژی های فسیلی وبرق کاهش وبه رفع ناترازی انرژی کمک شایانی خو اهد شد .ودر یک برنامه دو تا سه ساله صنایع را به سمت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر برای مصرف مجموعه خود سوق دهیم وشرکتهای بزرگتر مزارع تولید انرژی تجدیدپذیر در حجم‌های ۱۰۰۰ مگاوات ایجاد وکمک حال خوبی باشند تا هم از وابستگی انرژی گاز وبرق در معرض قطعی وکمبود رها شده وهم با استمرار تولید خود متحمل خسارت‌های تولید بواسطه قطع یا کاهش گاز وبرق نشوند. در این راستا با ارائه اهرمهای تشویقی چون واردات تجهیزات تولید انرژی تجدیدپذیر با حذف هزینه های گمرکی ،مالیاتی و...ودادن تسهیلات کمکی ونام و....به انجام ایم مهم کمک نماییم .همه باید بدانیم وآگاهی باشیم که مدتهاست زنگ خطر ناترازی انرژی به صدا درآمده است واگر بصورت جهادی وعملی وفوری دست بکار کارهای اثربخش وکارشناسی نشویم بحران انرژی بزودی کشور وملت را با خسران های عظیمی روبرو خواهد کرد.

ناخدا نظام نجفی بیرگانی : محقق،پژوهشگر وکارشناس ارشد بین المللی حوزه انرژی وحوزه صنایع دریایی