جذابیت سرمایه‌گذاری یا واگذاری کنترل؟ جدال بی‌پایان بر سر قراردادهای IPC

جذابیت سرمایه‌گذاری یا واگذاری کنترل؟ جدال بی‌پایان بر سر قراردادهای IPC

«قراردادهای نفتی IPC که قرار بود موتور جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری در صنعت نفت ایران باشد، امروز به میدان جدال سیاسی و اقتصادی بدل شده است؛ موافقان از افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری، تقسیم ریسک و مدیریت پیشرفته میدان‌ها سخن می‌گویند، اما منتقدان آن را تهدیدی برای حاکمیت ملی و کنترل دولت بر منابع می‌دانند. همین تضادها و حساسیت‌های اجتماعی باعث شده IPC نه‌تنها یک مدل قراردادی، بلکه به موضوعی جنجالی در عرصه سیاست و اقتصاد ایران تبدیل شود؛ موضوعی که آینده سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت کشور را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.»  

قراردادهای نفتی همواره یکی از حساس‌ترین موضوعات اقتصادی و سیاسی ایران بوده‌اند. در سال‌های اخیر، نام IPC یا Iran Petroleum Contract بیش از هر چیز در محافل تخصصی و رسانه‌ای شنیده شد؛ مدلی تازه از قراردادهای نفتی که وزارت نفت برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ارتقای فناوری در صنعت نفت و گاز معرفی کرد. این قراردادها در واقع نسل جدیدی پس از تجربه طولانی ایران با قراردادهای بیع متقابل بودند؛ مدلی که بسیاری آن را ناکافی برای تأمین منافع ملی و جذابیت برای شرکت‌های بین‌المللی می‌دانستند.  

سابقه قراردادهای نفتی در ایران از دوران امتیازنامه‌های اولیه در عصر قاجار آغاز شد و در طول یک قرن، بارها تغییر شکل داد؛ از امتیازهای گسترده به شرکت‌های خارجی، تا مشارکت در تولید و سپس قراردادهای خدماتی و بیع متقابل پس از انقلاب. IPC تلاش کرد با ترکیب ویژگی‌های قراردادهای خدماتی و مشارکت در تولید، هم مالکیت دولت بر منابع را حفظ کند و هم انگیزه اقتصادی بیشتری برای شرکت‌های خارجی فراهم آورد.  

مزایای این مدل در نگاه مدافعانش روشن است: افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری، تقسیم ریسک مالی و فنی، و فراهم شدن زمینه انتقال فناوری و مدیریت پیشرفته میدان‌های نفتی. اما منتقدان نیز بی‌کار ننشستند؛ آنها از ابهام حقوقی قرارداد، احتمال کاهش کنترل دولت بر مخازن، و حساسیت‌های سیاسی و اجتماعی نسبت به حضور گسترده شرکت‌های خارجی سخن گفتند. همین جدال‌ها باعث شد IPC به یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات اقتصادی دهه اخیر تبدیل شود.  

در سطح جهانی، قراردادهای نفتی معمولاً در سه دسته اصلی قرار می‌گیرند: امتیازی، مشارکت در تولید، و خدماتی. بسیاری از کشورها با توجه به شرایط اقتصادی و سیاسی خود، یکی از این مدل‌ها را برمی‌گزینند. IPC در واقع تلاشی بود برای نزدیک شدن به قراردادهای مشارکت در تولید که در کشورهای مختلف رایج است، اما با تغییراتی برای سازگاری با قوانین ایران. تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که موفقیت چنین قراردادهایی وابسته به طراحی دقیق مفاد مالی، دوره زمانی قرارداد و سازوکارهای نظارتی است.  

در جهان، قراردادهای بزرگ نفتی با حضور شرکت‌های عظیم بین‌المللی مانند ExxonMobil، Shell، BP، TotalEnergies، Chevron، Eni و CNPC منعقد می‌شوند؛ شرکت‌هایی که توان مالی و فنی لازم برای توسعه میدان‌های پیچیده را دارند و در بسیاری از کشورها نقش اصلی در اجرای قراردادهای مشارکت در تولید یا خدماتی ایفا می‌کنند.  

به این ترتیب، IPC را می‌توان تلاشی جدی برای بازطراحی رابطه ایران با سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت نفت دانست؛ تلاشی که اگرچه با امیدهای فراوان آغاز شد، اما همچنان درگیر چالش‌های حقوقی، اقتصادی و سیاسی است. آینده این قراردادها بستگی به آن دارد که ایران چگونه بتواند میان حفظ منافع ملی و ایجاد انگیزه برای شرکت‌های بین‌المللی تعادل برقرار کند؛ تعادلی که در نهایت سرنوشت سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت کشور را  رقم خواهد زد

تصاویر مرتبط