مصرف کم، آلایندگی بالا؛ ضرورت نوسازی ناوگان موتورسیکلت ها

همکارنفتی | سرویس خبری 《تحلیل و گزارش» 

مصرف کم، آلایندگی بالا؛ ضرورت نوسازی ناوگان موتورسیکلت ها

گزارش تحلیلی مقایسه مصرف سوخت و آلایندگی موتورسیکلت‌ها و خودروها و بررسی برنامه‌های نوسازی موتورسیکلت‌های فرسوده در ایران

با وجود سهم بالای موتورسیکلت‌های فرسوده در آلودگی هوای کلان‌شهرها، دولت با اجرای طرح ملی نوسازی و اسقاط، برنامه‌ای گسترده برای خروج بیش از ۱۱ میلیون موتورسیکلت قدیمی از چرخه تردد آغاز کرده است؛ طرحی که می‌تواند مصرف سوخت را به‌طور چشمگیر کاهش دهد و کیفیت هوای شهرها را بهبود بخشد.

رشد سریع تعداد وسایل نقلیه در شهرهای ایران، به‌ویژه کلان‌شهرها، طی سال‌های اخیر موجب افزایش مصرف سوخت و تشدید آلودگی هوا شده است. موتورسیکلت‌ها به دلیل قیمت مناسب، سهولت تردد و کاربری گسترده، سهم قابل‌توجهی در حمل‌ونقل شهری دارند. با این حال، بخش بزرگی از ناوگان موتورسیکلت کشور فرسوده و عمدتاً کاربراتوری است و همین امر آن‌ها را به یکی از منابع اصلی انتشار آلاینده‌ها تبدیل کرده است. این گزارش با هدف تحلیل مقایسه‌ای مصرف سوخت و آلایندگی موتورسیکلت‌ها و خودروها و بررسی برنامه‌های دولت برای نوسازی ناوگان موتورسیکلت‌های فرسوده تهیه شده است.

۱. مقایسه مصرف سوخت موتورسیکلت‌ها و خودروها:

مطالعات فنی نشان می‌دهد موتورسیکلت‌ها به دلیل وزن کم، حجم موتور پایین و طراحی ساده، مصرف سوخت بسیار کمتری نسبت به خودروها دارند. در اغلب مدل‌های رایج، مصرف سوخت موتورسیکلت‌ها بین ۲ تا ۴ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است؛ در حالی که خودروهای سواری بنزینی به‌طور متوسط ۷ تا ۱۰ لیتر و خودروهای SUV حدود ۱۰ تا ۱۴ لیتر در همین مسافت مصرف می‌کنند. این اختلاف چشمگیر، علاوه بر افزایش هزینه‌های سوخت، نقش مهمی در انتشار بیشتر CO₂ توسط خودروها دارد.

۲. مقایسه آلایندگی موتورسیکلت‌ها و خودروها:

اگرچه موتورسیکلت‌ها از نظر مصرف سوخت کارآمدترند، اما در برخی آلاینده‌ها عملکرد ضعیف‌تری دارند. موتورسیکلت‌های کاربراتوری قدیمی به دلیل نبود سیستم‌های کنترل آلایندگی و احتراق ناقص، مقادیر بالایی از NOx و HC تولید می‌کنند. در مقابل، خودروهای جدید به‌واسطه استانداردهای سخت‌گیرانه و تجهیز به کاتالیست و سامانه‌های کنترل آلایندگی، انتشار آلاینده‌هایی مانند NOx و PM را به‌طور قابل‌توجهی کاهش داده‌اند. با این حال، به دلیل مصرف سوخت بیشتر، میزان CO₂ تولیدی خودروها همچنان بالاتر از موتورسیکلت‌هاست.

بر اساس داده‌های موجود، موتورسیکلت‌های کوچک ۶۰ تا ۹۰ گرم CO₂ در هر کیلومتر و موتورسیکلت‌های متوسط ۹۰ تا ۱۲۰ گرم CO₂ منتشر می‌کنند؛ در حالی که خودروهای سواری معمولی ۱۶۰ تا ۲۵۰ گرم و خودروهای SUV حدود ۲۲۰ تا ۳۳۰ گرم CO₂ در هر کیلومتر تولید می‌کنند. این ارقام نشان می‌دهد حتی موتورسیکلت‌های متوسط نیز از نظر انتشار CO₂ عملکرد بهتری نسبت به خودروها دارند.

۳. اثر تجمعی تعداد بالای موتورسیکلت‌ها:

اگرچه هر موتورسیکلت به‌تنهایی آلایندگی محدودی دارد، اما تعداد بسیار زیاد آن‌ها در کلان‌شهرهایی مانند تهران، اثر تجمعی قابل‌توجهی ایجاد کرده است. بخش عمده این ناوگان را موتورسیکلت‌های کاربراتوری فرسوده تشکیل می‌دهد که سهم مهمی در انتشار آلاینده‌های HC، CO و NOx دارند. بنابراین، مسئله اصلی نه مصرف سوخت، بلکه حجم بالای آلایندگی ناشی از فرسودگی و فناوری قدیمی این وسایل است.

۴. برنامه‌های دولت برای نوسازی موتورسیکلت‌های فرسوده:

۴–۱. طرح ملی نوسازی و اسقاط

طرح ملی نوسازی موتورسیکلت‌های فرسوده که از آبان ۱۴۰۴ آغاز شده، با هدف خروج ۱۱.۳ میلیون موتورسیکلت فرسوده از چرخه تردد طراحی شده است. این طرح پس از سال‌ها توقف، مجدداً فعال شده و یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دولت در حوزه حمل‌ونقل سبک به شمار می‌رود. اهداف اصلی آن شامل کاهش مصرف سوخت، کاهش واردات بنزین، بهبود سلامت عمومی و افزایش ایمنی تردد است.

۴–۲. ساماندهی مالکیت و شماره‌گذاری:

با توجه به اینکه ۹۱ درصد موتورسیکلت‌ها فرسوده و بسیاری فاقد مدارک کامل هستند، طرح ساماندهی مالکیت با هدف کاهش تخلفات و افزایش ایمنی در حال اجراست.

۴–۳. توسعه موتورسیکلت‌های برقی و ایجاد سیستم اسقاط:

اولویت اصلی طرح، جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی است. دولت همچنین در حال ایجاد یک سامانه ملی اسقاط است تا از انباشت مجدد موتورسیکلت‌های فرسوده جلوگیری شود؛ اقدامی که طی چهار دهه گذشته وجود نداشته است.

۵. مزایا و چالش‌های طرح نوسازی:

۵–۱. مزایا

- کاهش چشمگیر آلودگی هوا: یک موتورسیکلت کاربراتوری قدیمی تا ۱۰ برابر یک مدل جدید آلایندگی تولید می‌کند.  

- صرفه‌جویی در مصرف سوخت: جایگزینی موتورسیکلت‌های فرسوده می‌تواند مصرف سوخت را ۳۰ تا ۷۰ درصد کاهش دهد.  

- بهبود ایمنی: موتورسیکلت‌های جدید دارای استانداردهای ایمنی بالاتر هستند.  

- ساماندهی مالکیت و کاهش تخلفات: نوسازی موجب افزایش قابلیت ردیابی و نظم‌بخشی به سیستم حمل‌ونقل می‌شود.  

- حرکت به سمت حمل‌ونقل پاک: افزایش سهم موتورسیکلت‌های برقی به کاهش آلودگی صوتی و آلایندگی کمک می‌کند.

۵–۲. چالش‌ها:

- هزینه بالای خرید  

- کمبود زیرساخت شارژ و قیمت بالای باتری  

- ظرفیت محدود تولید و اسقاط در کشور  

- زمان‌بر بودن اجرای طرح برای بیش از ۱۱ میلیون موتورسیکلت  

جمع‌بندی

طرح نوسازی موتورسیکلت‌های فرسوده یکی از مهم‌ترین اقدامات دولت برای کاهش آلودگی هوا، کاهش مصرف سوخت و ارتقای ایمنی شهری است. با وجود مزایای گسترده، موفقیت کامل این طرح نیازمند توسعه زیرساخت شارژ، افزایش ظرفیت تولید و اسقاط و مشارکت فعال بخش خصوصی و مردم است. در صورت اجرای کامل و پایدار، این طرح می‌تواند به یکی از مؤثرترین برنامه‌های زیست‌محیطی و حمل‌ونقلی کشور در دهه اخیر تبدیل شود.

تصاویر مرتبط