خصوصی‌سازی نفت؛ فرصت طلایی یا تهدید ملی؟

گروه انرژی پایگاه خبری همکارنفتی

تاریخ : ۶ مهر ۱۴۰۴ 

همکارنفتی | در شرایطی که اقتصاد ایران کماکان به درآمدهای نفتی وابسته است، بحث خصوصی‌سازی شرکت ملی نفت ایران به یکی از موضوعات داغ و چالش‌برانگیز تبدیل شده است. این طرح که اکنون در مرحله بررسی کارشناسی قرار دارد، می‌تواند ساختار صنعت نفت کشور را متحول کند.

ملاحظات قانونی؛ مانع یا راهنما؟

بر اساس اصول ۴۴ و ۴۵ قانون اساسی، اگرچه منابع نفتی در مالکیت ملت ایران است، اما واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی مجاز شمرده شده است. این امر چارچوب قانونی برای هرگونه تغییر در ساختار شرکت ملی نفت را تعیین می‌کند.

نقاط قوت و ضعف در ترازو

موافقان این طرح معتقدند خصوصی‌سازی می‌تواند به جذب سرمایه، افزایش شفافیت، ارتقای بهره‌وری و الگوبرداری از نمونه‌های موفق بین‌المللی مانند آرامکو منجر شود.

در مقابل، منتقدان هشدار می‌دهند که این طرح ممکن است به سرنوشت خصوصی‌سازی‌های ناموفق گذشته دچار شود، موجب افزایش فساد و رانت‌خواری گردد، هویت ملی صنعت نفت را تضعیف کند و در نهایت به جایگاه جهانی نفت ایران آسیب برساند.

تجارب بین‌المللی؛ درس‌هایی برای ایران

تجربه کشورهای دیگر در زمینه خصوصی‌سازی صنعت نفت حاوی درس‌های مهمی برای ایران است. در روسیه، خصوصی‌سازی کامل به ظهور الیگارش‌ها و فساد گسترده انجامید. مکزیک با اصلاحات قانونی موفق به جذب سرمایه‌گذار شد، اما با مخالفت‌های مردمی روبرو گردید. عربستان نیز با عرضه محدود سهام آرامکو، راهکاری میانه را انتخاب کرد.

سناریوهای پیشنهادی برای اصلاح ساختار شرکت ملی نفت ایران

۱. عرضه محدود سهام در بورس داخلی  

   عرضه درصد کمی از سهام شرکت با حفظ مالکیت دولتی، افزایش شفافیت و مشارکت مردمی.

۲. مشارکت عمومی-خصوصی (PPP)  

   واگذاری اجرای پروژه‌ها به شرکت‌های خصوصی با حفظ مالکیت منابع توسط دولت.

۳. تفکیک بخش‌های عملیاتی از مالکیت منابع  

   تقسیم شرکت ملی نفت به واحدهای تخصصی (اکتشاف، حفاری، پالایش) برای افزایش بهره‌وری و رقابت سالم.

۴. ایجاد نهاد مستقل نظارتی  

   تشکیل سازمانی مستقل برای نظارت بر عملکرد شرکت‌های نفتی و جلوگیری از فساد و رانت.

نیاز به اجماع ملی

به نظر می‌رسد خصوصی‌سازی شرکت ملی نفت ایران در صورت اجرای صحیح و با در نظر گرفتن تمامی جوانب، می‌تواند فرصتی برای ارتقای صنعت نفت کشور باشد. با این حال، هرگونه تصمیم‌گیری در این زمینه باید با دقت فراوان، شفافیت کامل و اجماع ملی همراه باشد تا منافع بلندمدت ملت ایران تأمین گردد.