مدیران دیروز صنعت نفت، پیمانکاران امروز»: سفرای رانت در حوزه قراردادهای نفتی

گزارش اختصاصی پایگاه خبری همکارنفتی | «مدیران دیروز»، «پیمانکاران امروز» نام پدیده‌ای است که در میان کارشناسان و مقامات صنعتی نفت ایران، به عنوان یک سابقه تاریخی تکرارشونده معروف است. مدیران ارشد سابق شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران، پس از بازنشستگی یا انصراف از سمت‌های خود، بدون گذر از فرآیندهای رقابتی واقعی، به عنوان پیمانکاران برتر وارد بازار می‌شوند.

---از مدیریت به پیمانکاری؛ سفر با دارایی نامشهود

بر اساس گزارش‌های داخلی و شواهد موجود، این مدیران با بهره‌مندی از "سرمایه‌های نامشهود" چون:

- شبکه روابط شخصی

- دانش مستقیم از فرآیندهای مناقصه

- آشنایی با نقاط ضعف سیستم تصمیم‌گیری

و گاهی حتی با استفاده از *شرکت‌های تحت پوشش خانواده*، فعالیت خود را در بخش خدمات نفتی آغاز می‌کنند.

این موضوع که به نوعی *تضاد منافع ساختاری* است، باعث شده تا شرکت‌های خدماتی جدید با وجود نداشتن سابقه عملی مشابه، به سرعت سهم قابل توجهی از قراردادهای دولتی نفتی را به دست آورند.

---نقش "رانت" در بازی قدرت

عبارت "رانت"در این زمینه به معنای درآمدی است که بدون صرف کار واقعی یا ارائه ارزش افزوده ناشی از موقعیت سازمانی حاصل می‌شود.

در این راستا، مدیران سابق نفت از *رانت ارتباطی*، *رانت دانشی* و گاهی *رانت اداری* برخوردارند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا بدون رقابت واقعی، در بازار خدمات نفتی جایگاه محکمی کسب کنند.

---انتقادهای داخلی و نظارت ضعیف

این الگو در داخل خود صنعت نفت نیز با انتقادهای زیادی روبرو شده است. کارشناسان معتقدند که این وضعیت به شدت به *عدالت اقتصادی* و *شفافیت مناقصات* لطمه می‌زند و فرصت‌های واقعی را از روی شرکت‌های جوان و نوپا می‌گیرد.

با این حال، *عدم وجود قانون «دوره سفید» (Cooling-off period)* و ضعف نهادهای نظارتی، این فضا را فراهم کرده است که مدیران سابق به راحتی وارد حوزه قراردادهای نفتی شوند.

---نمونه‌هایی از این پدیده

گفته می‌شود شماری از مدیران سابق شرکت‌های خدمات نفتی، شرکت‌های پیمانکاری خود را چند سال قبل از بازنشستگی و گاهی به نام خانواده ثبت کرده‌اند. این شرکت‌ها بعداً با بهره‌گیری از سابقه کاری و روابط مدیر قبلی، قراردادهای سنگینی را از شرکت‌های تابعه نفت دریافت کرده‌اند.

---راهکارهای مقابله با این پدیده

برای مقابله با این تحولات، کارشناسان اقتصاد نفتی و قانون‌گذاران داخلی، طرح‌هایی را پیشنهاد داده‌اند:

- الزام به *اعلام دارایی* تمامی مدیران ارشد

- تعیین *دوره سفید ۳ تا ۵ ساله* برای فعالیت در بخش خدماتی

- *افزایش شفافیت در مناقصات*

- تشکیل *کمیته‌های نظارت مستقل* برای پیگیری فعالیت‌های پس از خدمت

در خاتمه مدیران دیروز، پیمانکاران امروز تبدیل شدن مدیران نفت به پیمانکاران، نمونه‌ای از *رانت‌سالاری ساختاری* در صنعت نفت ایران است که باعث *نابرابری در رقابت، هدررفت منابع و ضعف اعتماد عمومی* می‌شود. اصلاح این وضعیت نیازمند *اصلاحات قانونی، نظارتی و اخلاقی* است که در غیاب آن، این چرخه تکرار خواهد شد.